Dla zaciekawionych i chcących podjąć się psychoterapii tą metodą.

Chciałabym opisać pokrótce psychoterapię systemową, jej główne założenia, aby uniknąć kłopotów przy rozpoznawaniu formy pracy dla psychoterapeutów oraz trudności dla Państwa jako pacjentów z rozróżnieniem metod.

Wyjaśniam, dlaczego to tak ważne:

Najpopularniejszą szkołą psychoterapeutyczną była przez długi czas terapia psychodynamiczna (znaną w Polsce i wspieraną). Wszyscy, którzy wiedzą o terapii uzależnień i interesowali się seksuologią, znają CBT jako skuteczną metodę.

Dla bardziej poszukujących psychoterapia to przede wszystkim psychoanaliza, analiza jungowska, także behawioryzm (rodzice napotykają tę szkołę, jeśli np. ich dziecko ma potrzebę pomocy i okazuje się, że cierpi na zaburzenia ze spektrum autyzmu). Są też znane w literaturze, również osobom bez psychologicznego wykształcenia.

Poza nimi są takie terapie jak terapia przez sztukę (arteterapia, muzykoterapia, psychodrama, choreoterapia, biblioterapia, bajkoterapia). Istnieją także psychoterapia Gestalt, humanistyczna, egzystencjalna, które wyrastają na wiedzy o braku zasobów (powolne narodziny i rozwój po II Wojnie Światowej).

Odnajdziemy również nurty związane z duchowością. Oczywiście można natknąć się na inne, nowe metody, z których w pewnej mierze psychoterapia systemowa zapewne skorzysta. Te wymienione jednak są główną rodziną, na której się opiera.

Psychoterapia systemowa dla wielu może być nieznana. Jeżeli wywołuje skojarzenia to głównie z terapią rodzin, terapią par i małżeństw oraz kilkoma słynnymi nazwiskami, które ją uprawiają.

A więc czym w istocie jest? Psychoterapia systemowa zajmuje się zgłębianiem wiedzy o systemach i strukturach, ich elementach oraz wpływie między nimi a wszystkimi w nich czynnikami. Zwraca także uwagę, jakie są skutki tych wzajemnych oddziaływań. Może przy tym dotyczyć jednostki, kiedy prowadzona jest jako psychoterapia indywidualna.

Co to oznacza: zakłada się, że każdy element systemu wpływa na inny i na wszystkie naraz (ważne są relacje), poprzez sprzężenie zwrotne (np. komunikat) dążąc dla tego systemu do homeostazy, która niekoniecznie musi uwzględniać dobrostan każdego z elementów systemu. Mogą pojawić się negatywne skutki dla kogoś, np. w postaci zaburzeń psychicznych czy zdrowotnych.

Rodziny różnią się między sobą sposobem budowania swojego systemu (tu istotne są zależności) oraz struktury (granice), także oczekiwaniami, rozumieniem relacji i sposobami komunikacji (granice wewnątrz systemu i jego zależności).

Rodziny przekazują też wiedzę, tzw. przekaz transgeneracyjny, który pozwala obserwować czy powtarzają się pewne wzorce zachowań, nawet historie już na poziomie pokoleń. 

W obrębie tego przekazu można natknąć się na mity. Są to uniwersalne przekonania powstałe na podstawie obserwacji i nabywane w toku historii rodziny. Nie ma znaczenia czy się w nie wierzy, tylko czy się o nich wie.

Częstymi pacjentami są rodziny bardzo zaburzone, w których występują takie problemy, jak schizofrenia, anoreksja, bulimia, zaburzenia osobowości, próby samobójcze, depresja, poczucie winy i krzywdy, zaburzenia lękowe (chodzi tu głównie o powtarzalność tych zaburzeń lub kiedy to dzieci, lub nastolatkowie zaczynają chorować, pokazując, że system rodzinny szwankuje bo nie mogą opuścić rodzinnego gniazda. Mogą to być też młodzi dorośli).

W trakcie takiej terapii rodzin wraca się także do postaci osób zmarłych. Bierze się pod uwagę wszystkie elementy systemu, również role, odpowiedzialność, formy komunikacji, natury relacji, czy istnieje przemoc w jakimś obszarze, delegacje do danej odpowiedzialności, wykształcenie, choroby, czy młodzi dorośli mogą opuścić rodzinne gniazdo.

W czasie terapii bada się system też za pomocą genogramu, który ma swoją symbolikę (legendę), czyli graficzne przedstawienie drzewa genealogicznego z perspektywy terapeutycznej. Stanowi element konfrontacji i informacji gdzie można wprowadzić zmianę. To jest też forma interwencji dla danego systemu.

W przypadku terapii par system jest mniej rozbudowany, gdyż na sesji są tylko dwie osoby, ale uwzględnia się pozostałe elementy, o których mowa powyżej. Próbuje się zrozumieć, co szwankuje i dlaczego (komunikat-relacja-homeostaza/sprzężenie zwrotne-zależność-skutek). Zwraca się też uwagę na etapy relacji danej pary.

Komunikacja psychoterapeuty opiera się na pytaniach, budowaniu hipotez, interweniowaniu poprzez nazywanie świata opowiedzianego przez pacjentów i próby utworzenia pewnej całości, odrobinę niedomkniętej, aby możliwa była zmiana. Korzysta się z elementów terapii gestalt, zadań CBT i arteterapii, rozumienia psychopatologii z perspektywy metody psychodynamicznej. Wydaje się, że osobowość i zainteresowania psychoterapeuty są kluczem do jego metody.

W psychoterapii systemowej opieramy się też na wiedzy o przemocy, skutkach przemocy oraz zapobieganiu przemocy. Korzystamy również z psychoedukacji, jeśli istnieje potrzeba wyjaśnienia zjawisk, aby dojść do jak najlepszego zrozumienia świata pacjenta.

W przypadku psychoterapii indywidualnej podejście systemowe jest dużo bliższe terapii wglądowo-wspierającej. Korzysta się również z innych metod, aby pomóc konkretnie, myśląc systemowo a w komunikacji poszukiwać granic danej osoby. Tego rodzaju terapia lubi być po prostu eklektyczna.

Dodatkowo psychoterapię systemową wyróżnia tę fakt, że wiele jej elementów wskazuje na pewne postmodernistyczne nastawienie (coś się tworzy, ale bazuje na wiedzy). Przykładem metody, która w obrębie tego paradygmatu powstała jest np. Metoda Berta Hellingera, która jest jednak skrajna i budzi kontrowersje.

Podsumowując trochę żartem, psychoterapia systemowa to metoda powstała na skutek zniecierpliwienia grupy psychoanalityków, i nadal ewoluuje (psychoanaliza bowiem może trwać latami!).

Te elementy bazowe dla psychoterapii systemowej też są podstawą w mojej pracy moją metodą z uwzględnieniem dodatkowego elementu kulturowego (czyli różnic kulturowych, wyznania, światopoglądu, czynników środowiskowych, społecznych oraz duchowych. W tym znajduje się także zacięcie ewolucyjne i psychofizjologiczne, próbujące uchwycić czynniki wpływające na budowanie określonych strategii przetrwania w danym systemie w którym pojawiają się dysfunkcje.).

Serdecznie Państwa zapraszam

mgr Paulina Kubś Gabinet Interwencyjnej Psychoterapii Systemowo-Kulturowej